Η θέση της γυναίκας στο Αφγανιστάν υπό το νέο καθεστώς

Σε επίπεδο διεθνούς κοινότητας, έντονη ανησυχία έχουν προκαλέσει οι συνεχείς καταπατήσεις των ανθρωπίνων και δη γυναικείων δικαιωμάτων στο Αφγανιστάν. Έπειτα από την ανάκτηση της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, τον Αύγουστο του 2021, και την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων, η διεθνής κοινότητα παρατηρεί μια υψίστης σημασίας ανθρωπιστική κρίση.^[i] Αναμφίβολα θύματα του νέου καθεστώτος αποτελούν οι θηλυκότητες της χώρας, οι οποίες αντιμετωπίζουν μια σημαντική οπισθοδρόμηση στα κεκτημένα δικαιώματα τους, αφού βιώνουν διακρίσεις, αποκλεισμούς , κακοποιήσεις και θανατώσεις ^[ii]

Παρά τις αρχικές διαβεβαιώσεις του εκπροσώπου τύπου των Ταλιμπάν, Zabihullah Mujahid, για σεβασμό των δικαιωμάτων των γυναικών, ισότητα και διασφάλιση της θέσης τους τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο, τα γεγονότα τους διαψεύδουν. Μάλιστα, και κατά την προηγούμενη περίοδο εξουσίας των Ταλιμπάν, 1996-2001, είχαν γίνει παρόμοιες δηλώσεις, που ακολουθήθηκαν από σειρά παραβιάσεων.^[iii] Εξάλλου, στις δηλώσεις έγινε αναφορά για δικαιώματα καθορισμένα από ένα πλαίσιο που συνάδει με τους ισλαμικούς νόμους της Σαρίας,^[iv] γεγονός που επιτρέπει τη διαφορετική νομική ερμηνεία και πρακτική. Το δίκαιο του Ισλάμ, η Σαρία, δεν είναι ένας συγκεκριμένος νομικός κώδικας που παραμένει αναλλοίωτος στο χρόνο, αλλά ένα κείμενο στο οποίο μπορούν να σχεδιαστούν νομικοί κώδικες μέσω των νομικών μελετών.^[v] Επομένως, αρκετές φορές, παραδοσιακές ισλαμικές έννοιες έτυχαν μεταρρύθμισης λόγω των εκάστοτε πολιτικών και κοινωνικών επιδιώξεων.

Χαρακτηριστικό γεγονός που αποδεικνύει την υπονόμευση της θέσης των γυναικών στο Αφγανιστάν είναι η αναστολή του δικαιώματος συμμετοχής των κοριτσιών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ήδη από τις 18 Σεπτεμβρίου.^[vi] Μόνο σε ορισμένες βόρειες επαρχίες της χώρας, όπως η Κουντούζ και η Μπαλχ, επιτρέπεται η εκπαίδευση τους και αυτό διότι είτε, ήδη, εφαρμόζεται διαχωρισμός των φύλων στις αίθουσες, συμπεριλαμβανομένων και των δασκάλων, είτε τα σχολεία αποτελούνται αποκλειστικά από γυναίκες.^[vii] Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, το 2018 το 37% των κοριτσιών, δηλαδή περίπου 36.700, συμμετείχε στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση,^[viii] γεγονός που καθιστά σαφή την τωρινή απειλή. Παράλληλα, λόγω του διαχωρισμού, πολλές γυναίκες αποκλείονται και από τα πανεπιστήμια, λόγω της έλλειψης πόρων για επιπλέον ξεχωριστές αίθουσες.^[ix]

Όσον αφορά τη θέση των γυναικών στην εργασία, οι Ταλιμπάν, επίσης, απαγόρευσαν το δικαίωμα στην απασχόληση, προειδοποιώντας να παραμείνουν στο σπίτι για την προσωπική τους ασφάλεια.^[x] Κάθε δημοτική θέση που είχε αναληφθεί από γυναίκες θα αντικατασταθεί από άντρες, ενώ μόνο σε περιπτώσεις που εξειδικευμένες εργασίες σε τεχνικούς τομείς δεν βρίσκουν αντικαταστάτη, ή λόγω της φύσης ορισμένων επαγγελμάτων που δεν επιτρέπουν την αλληλεπίδραση των δύο φύλων, θα παραμείνουν στη θέση τους.^[xi]

Η υποτίμηση της γυναικείας θέσης επιχειρείται σε κάθε τομέα του επιστητού, γι’ αυτό και οι Ταλιμπάν αποφάσισαν την κατάργηση του «Υπουργείου Γυναικείων Υποθέσεων» και την αντικατάστασή του με την πλέον ανανεωμένη εκδοχή του «Υπουργείου για την Προώθηση της Αρετής».^[xii] Το πρώτο είχε θεσπιστεί το 2001, ως ένα νομικό και θεσμικό μέσο υπεράσπισης των γυναικείων δικαιωμάτων, προώθησης της ισότητας και της συμμετοχής των γυναικών στο δημόσιο βίο. Ανεξάρτητα από το πόσο αποτελεσματικό υπήρξε ή κατά πόσο εξέφραζε την πλειοψηφία των Αφγανών γυναικών,^[xiii] αποτελούσε μια δίοδο εκδημοκρατισμού και ένας θεσμός που παρείχε περισσότερη ασφάλεια στις γυναίκες. Αντιθέτως, το Υπουργείο για την προώθηση της αρετής, ως μέσο ηθικής αστυνόμευσης των γυναικών, αποτελεί αναχρονιστικό σύμβολο παραβιάσεων, κακοποιήσεων και αυθαίρετων φυλακίσεων .^[xiv]

Σχετικά με τις δημόσιες δραστηριότητες και εμφανίσεις των γυναικών, έχει απαγορευτεί η συμμετοχή τους σε αθλήματα και καλλιτεχνικές δραστηριότητες,^[xv] ενώ πλέον δεν επιτρέπεται και η μετακίνηση τους για αποστάσεις μεγαλύτερες των 72 χιλιομέτρων χωρίς την συνοδεία από άρρενα συγγενή. Ταυτόχρονα, σε κάθε δημόσια εμφάνισή τους είναι υποχρεωτική η Ισλαμική Χιτζάμπ, αφού σύμφωνα με τους Ταλιμπάν θεωρείται συνυφασμένη με τη Σαρία και τους ισλαμικούς νόμους.^[xvi] Είναι φανερή, λοιπόν, η πατριαρχική ερμηνεία που δίνει το νέο καθεστώς στις αρχές του Ισλάμ. Αν και δεν υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά στο Κοράνι για την ένδυση των γυναικών, παρά μόνο ο όρος « pundah», δηλαδή «σεμνότητα», τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες,^[xvii] αυτό ερμηνεύεται και πολιτικοποιείται με έναν έντονα διαχωριστικό και απόλυτο τρόπο από τους Ταλιμπάν.

Οι έμφυλες διακρίσεις έναντι των γυναικών από τους Ταλιμπάν και η πολιτικοποίηση του Ισλάμ, ως μέσου εφαρμογής των επιδιώξεων τους, ήταν αναμενόμενες από τη διεθνή κοινότητα, αλλά και μεγάλο μέρος του εγχώριου πληθυσμού, ιδιαιτέρως των γυναικών. Η προηγούμενη περίοδος εξουσίας των Ταλιμπάν, 1996-2001, είχε καταστήσει σαφείς τις θέσεις και τις βίαιες πρακτικές τους, που όπως αποδείχθηκε χρησιμοποιήθηκαν εκ νέου από το σημερινό καθεστώς. Σύμφωνα με την αντίληψη τους, πρωταρχικός στόχος μέσω των διαταγμάτων τους ήταν και είναι, η αποκατάσταση της γυναικείας αθωότητας και ασφάλειας, ^[xviii] αφού αυτή μετουσιώνει την τιμή της οικογένειας. ^[xix]

Χαρακτηριστικά ήταν τα λόγια του Syed Ghaisuddin, τέως Υπουργού Παιδείας των Ταλιμπάν, όταν ρωτήθηκε το λόγο για τον οποίο οι γυναίκες πρέπει να παραμείνουν κλειστές στο σπίτι : “Είναι σαν να έχεις ένα λουλούδι ή ένα τριαντάφυλλο. Το ποτίζεις και το κρατάς στο σπίτι για σένα, για να το δεις και να το μυρίσεις. Αυτό, [μια γυναίκα] δεν πρέπει να το βγάζεις από το σπίτι για να το μυρίσουν άλλοι.”^[xx]

Ωστόσο, η σημερινή κατάσταση έχει διαφοροποιηθεί από τότε, όχι ως προς τις πρακτικές, αφού αυτές παραμένουν στη βάση τους ίδιες, αλλά ως προς την αντίληψη και επίγνωση που έχουν οι άνθρωποι του Αφγανιστάν. Κατά την προηγούμενη ανάληψη της εξουσίας, η πλειοψηφία των γυναικών είχε υποδεχθεί ένθερμα τους Ταλιμπάν διότι τους έβλεπε ως ελπίδα προστασίας από τους Mujahideen,^[xxi] που τότε ήλεγχαν μεγάλο μέρος της χώρας και διέπρατταν απαγωγές και βιασμούς γυναικών.^[xxii] Πλέον, ακόμα και υπό τον φόβο της βίαιης καταστολής, αρκετές γυναίκες αντιτίθενται στο καθεστώς και συμμετέχουν σε κινητοποιήσεις διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους.^[xxiii]

Αξίζει να αναφερθεί πως οι απάνθρωπες παραβιάσεις των γυναικείων δικαιωμάτων δεν διαπράχθηκαν μόνο κατά τη διάρκεια της εξουσίας των Ταλιμπάν. Στην ιστορία του Αφγανικού κράτους, οι γυναίκες υπέφεραν για πολλές δεκαετίες, αφού τα δικαιώματά τους παραβιάζονταν από μονάρχες, σοβιετικούς εισβολείς, Mujahideen , πολιτικούς ηγέτες όπως ο Hamid Karzai,^[xxiv] συζύγους και συγγενείς, αλλά και ξένες δυνάμεις, που με πρόσχημα την εδραίωση της ειρήνης ή τη νόμιμη άμυνα, όχι μόνο δεν προάσπισαν τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά συνέβαλαν στην περαιτέρω καταπάτησή τους.^[xxv]

Εύλογα προκύπτει ότι το διαχρονικό και υψίστης σημασίας ζήτημα, της παραβίασης των δικαιωμάτων των γυναικών, είναι πολυδιάστατο και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποδοθεί σε κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό ή εξουσιαστικό μόρφωμα. Σαφώς, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η γενικότερη πολιτική καταπίεση, αλλά και η επιβολή συστημάτων κηδεμονίας που δεν εξομαλύνουν, ούτε παράσχουν ουσιαστική βοήθεια. Επιπροσθέτως, αν και πολλές φορές οι παραβιάσεις των κυβερνώντων ταυτίζονται με τη φύση του Ισλάμ, κάτι τέτοιο είναι επιφανειακό έως και επικίνδυνο. Και αυτό διότι, όπως προαναφέρθηκε, οι αρχές του Ισλάμ πολλές φορές αναδιατυπώνονται και πολιτικοποιούνται με στόχο την αποδοχή τους από τα πλήθη.

Θα αποτελούσε επίσης υπεραπλούστευση, αν γινόταν εξομοίωση της περιόδου δράσης των Ταλιμπάν με αυτή της πτώσης και συμμετοχής διεθνών και εγχώριων δρώντων που προσέφεραν ανθρωπιστική βοήθεια. Σημαντική ήταν η δράση της Επαναστατικής Ένωσης των Γυναικών του Αφγανιστάν (RAWA), η οποία πολλές φορές ανέδειξε εγκλήματα κατά των γυναικών στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης,^[xxvi] αλλά και Αφγανών ακτιβιστριών, όπως της Malalai Joya, που είχε αναφέρει : « Δεν φοβάμαι το θάνατο, φοβάμαι να παραμείνω σιωπηλή στην αδικία. Είμαι νέα και θέλω να ζήσω αλλά λέω σε αυτούς που θα εξάλειφαν τη φωνή μου: Είμαι έτοιμη, όπου και όποτε χτυπήσετε. Μπορείς να κόψεις το λουλούδι, αλλά τίποτα δεν θα σταματήσει τον ερχομό της άνοιξης.» ^[xxvii]

Συνεπώς, οι καταπατήσεις των δικαιωμάτων των θηλυκοτήτων του Αφγανιστάν δεν είναι ούτε κάτι καινούργιο, ούτε κάτι που μπορεί να αποδοθεί μόνο στο συγκεκριμένο πολιτικό μόρφωμα. Στην πολύχρονη ιστορία του Αφγανιστάν, οι γυναίκες βίωναν παραβιάσεις, έμφυλες διακρίσεις αλλά και σειρά άλλων εγκλημάτων. Ωστόσο, η τωρινή κατάσταση κρίνεται ιδιαίτερα ανησυχητική από τη μια, λόγω της ανεξέλεγκτης δράσης των Ταλιμπάν και από την άλλη λόγω της απουσίας αρωγής της διεθνούς κοινότητας, στην προσπάθεια να μην ενδυναμωθούν περαιτέρω οι Ταλιμπάν.^[xxviii] Όμως, οφείλει να είναι προτεραιότητα η αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης. Εύλογος τρόπος για να αποκτήσουν ξανά οι γυναίκες του Αφγανιστάν πρόσβαση σε ορισμένα , υψίστης σημασίας, δικαιώματα είναι η άμεση και ουσιαστική βοήθεια από τους Διεθνείς Οργανισμούς που κατά το παρελθόν, αποτελούσε σημαντικό τροχοπέδη σε αντίστοιχες παραβατικές δράσεις.