Συμβούλιο της Ευρώπης και Ρωσία: Μια ιδιόμορφη σχέση

Σε ανακοίνωση του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας που δημοσιεύθηκε από το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων TASS την Πέμπτη 10 Μαρτίου,^[i] ενώ παράλληλα κυκλοφόρησε και στον λογαριασμό του στο Telegram, δήλωσε πως «χωρίς λύπη αποφάσισε να αποχωρήσει από ένα τέτοιο Συμβούλιο».^[ii] Η ρωσική πλευρά υποστηρίζει ότι οι χώρες του ΝΑΤΟ και της ΕΕ υπονομεύουν τον ευρωπαϊκό οργανισμό,^[iii] μετατρέποντάς τον σε «όργανο για αντιρωσικές πολιτικές».^[iv] Η ανακοίνωση αποχώρησης της Ρωσίας ήρθε κατά τη διάρκεια της έκτακτης συνόδου της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την επίσημη αποβολή της Μόσχας από το Συμβούλιο λόγω της εισβολής της στην Ουκρανία.^[v]

Στις 25 Φεβρουαρίου, μετά από ανταλλαγή απόψεων με την Κοινοβουλευτική Συνέλευση, η Επιτροπή Υπουργών αποφάσισε να κινήσει τη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 8 του Καταστατικού και συμφώνησε να αναστείλει τη Ρωσική Ομοσπονδία από τα δικαιώματα εκπροσώπησής της στο Συμβούλιο της Ευρώπης, σύμφωνα με σχετικό Ψήφισμά του για τις νομικές και οικονομικές συνέπειες της αναστολής.^[vi] Το όργανο του Στρασβούργου δήλωσε πως «η αναστολή δεν είναι οριστικό μέτρο, αλλά προσωρινό», πως «αφήνει ανοιχτούς τους διαύλους επικοινωνίας», ενώ ο δικαστής Mikhail Lobov που είναι επιφορτισμένος με τη διεκπεραίωση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων θα συνεχίσει να ασχολείται με υποθέσεις που έχουν εκδοθεί εναντίον της χώρας.^[vii] Έτσι, αυτή η απόφαση δεν απέκλεισε τη Ρωσία από το Συμβούλιο της Ευρώπης, δεν την απέβαλε, δηλαδή, από τον οργανισμό και παρέμεινε συμβαλλόμενο μέρος σε σχετικές συμβάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.^[viii]

Ωστόσο, η παραμονή της Ρωσίας στο Συμβούλιο της Ευρώπης, του μοναδικού οργανισμού που επιδιώκει να προασπίσει τα ανθρώπινα δικαιώματα και να αποδώσει δικαιοσύνη για τις παραβιάσεις των κυβερνήσεων προς τους πολίτες τους, έγινε αβάσιμη υπό το φως των θηριωδιών που φέρεται ότι διέπραξε ο στρατός της στην Ουκρανία. Οι εκπρόσωποι του Συμβουλίου δήλωσαν ότι « καταδικάζουν με τον πιο έντονο τρόπο την απρόκλητη επίθεση της Ρωσικής Ομοσπονδίας κατά της Ουκρανίας, μια αδικαιολόγητη στρατιωτική επίθεση ενός κράτους μέλους του Συμβουλίου της Ευρώπης εναντίον ενός άλλου κράτους μέλους», επαναλαμβάνοντας την ακλόνητη υποστήριξή τους για την ανεξαρτησία, την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας εντός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων της.^[ix] Στις 15 Μαρτίου, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση ενέκρινε ομόφωνα Γνώμη πως η Ρωσική Ομοσπονδία δεν μπορεί πλέον να είναι κράτος μέλος του Οργανισμού και, στη συνέχεια, η κυβέρνηση της Ρωσικής Ομοσπονδίας ενημέρωσε τον Γενικό Γραμματέα για την αποχώρησή της από το Συμβούλιο της Ευρώπης και για την πρόθεσή της να καταγγείλει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.^[x] Έτσι, η Ρωσική Ομοσπονδία έπαψε να είναι μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης μετά από 26 χρόνια συμμετοχής,^[xi] ενώ παράλληλα εξέδωσε μια λίστα με «μη φιλικές» χώρες, συμπεριλαμβανομένων πολλών μελών του Συμβουλίου.^[xii]

Το σημαντικότερο ζήτημα που δημιουργείται, λοιπόν, με την αποχώρηση της Ρωσικής Ομοσπονδίας από το Συμβούλιο της Ευρώπης αποτελεί το γεγονός ότι τα θύματα των οποίων τα δικαιώματα έχουν καταπατηθεί από την κυβέρνηση θα δυσκολεύονται πλέον να βρουν δικαιοσύνη. Η αποχώρηση της Ρωσίας σηματοδοτεί ότι η Μόσχα δεν απαιτείται πλέον να συμμορφώνεται με τους νόμους του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΔΑ), το οποίο δήλωσε ότι «αποφάσισε να αναστείλει την εξέταση όλων των αιτήσεων κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας», έως ότου εξεταστούν οι νομικές συνέπειες της αποχώρησης της Ρωσίας.^[xiii] Δεν θα υπάρχει πλέον Ρώσος δικαστής παρών στο Συμβούλιο, κάτι που από τεχνικής πλευράς μπορεί να περιορίσει, να καθυστερήσει ή να αναβάλει τις υποθέσεις.^[xiv] Αρκετές υποθέσεις που κατατέθηκαν από Ρώσους πολίτες κατά της κυβέρνησης συσσωρεύτηκαν, συμπεριλαμβανομένης της υπόθεσης της δηλητηρίασης του ηγέτη της ρωσικής αντιπολίτευσης Alexei Navalny και δεν είναι σαφές εάν η Ρωσία θα καταβάλει τα τέλη αποζημίωσης.^[xv] Για παράδειγμα, το 2018, η Μόσχα αρνήθηκε να πληρώσει τις οφειλές της στο Συμβούλιο της Ευρώπης αφού της αρνήθηκαν τα δικαιώματα ψήφου μετά την προσάρτηση της Κριμαίας.^[xvi] Ως συνέπεια, η έξοδος της Ρωσίας θα στερήσει από το Συμβούλιο σχεδόν το 7% του ετήσιου προϋπολογισμού του, περίπου 500 εκατομμύρια ευρώ (545 εκατομμύρια δολάρια) (France24 2022).

Ένα άλλο ζήτημα που προκύπτει από την αποχώρηση της Ρωσίας από το Συμβούλιο της Ευρώπης αποτελεί η θανατική ποινή. Η μη χρήση της θανατικής ποινής αποτελεί προϋπόθεση για την ένταξη στο Συμβούλιο και ο πρώην πρόεδρος της Ρωσίας Dmitry Medvedev, νυν αναπληρωτής επικεφαλής του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, είχε επικαλεστεί την επαναφορά της θανατικής ποινής εάν η Ρωσία εγκατέλειπε το σώμα.^[xvii]

Είχε περιγράψει, επίσης, την αναστολή της Ρωσίας ως «μια καλή ευκαιρία για την αποκατάσταση μιας σειράς σημαντικών μέτρων για την πρόληψη ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων, όπως η θανατική ποινή, η οποία χρησιμοποιείται ενεργά στις ΗΠΑ και την Κίνα».^[xviii] Έτσι αρκετοί φοβούνται ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Ωστόσο, αν και υπάρχει μια απόφαση του Ρωσικού Συνταγματικού Δικαστηρίου που απαγορεύει τη χρήση της θανατικής ποινής, με τη ολοένα και πιο κατασταλτική νομοθεσία που εγκρίνεται στη Ρωσία, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τη διατήρησή της.^[xix] Παρ’ όλα αυτά, η ένταξη της Ρωσίας στο Συμβούλιο της Ευρώπης είχε ως αποτέλεσμα την οριακή βελτίωση των δικαιωμάτων των κρατουμένων.^[xx] Σύμφωνα με τη ρωσική κυβέρνηση, η αποχώρησή της «δεν θα επηρεάσει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των Ρώσων πολιτών» και ότι «η εφαρμογή των ήδη εγκριθέντων ψηφισμάτων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων θα συνεχιστεί, εάν δεν έρχονται σε αντίθεση με το Σύνταγμα της Ρωσίας».^[xxi]

Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε πως η Ρωσία ακολούθησε την πολιτική της Ελλάδας όταν βρισκόταν υπό στρατιωτική πραξικοπηματική διοίκηση του 1967, η οποία αποτελούσε την πρώτη χώρα που αποχώρησε από τον οργανισμό το 1969, για να αποφύγει την αποβολή και επανεντάχθηκε το 1974 μετά την πτώση της χούντας. Έτσι, η ρωσική κίνηση είναι, πιθανότατα, μια προληπτική ενέργεια για να αποφευχθεί μια ψηφοφορία, στην οποία η Μόσχα θα μπορούσε να υποστεί μια ταπεινωτική αποβολή, καθώς τα περισσότερα μέλη αντιτίθενται σθεναρά στη συνεχιζόμενη επίθεση στην Ουκρανία. Η απόφαση αναστολής της συμμετοχής της Ρωσίας από το Συμβούλιο της Ευρώπης στέλνει το μήνυμα ότι δεν υπάρχει θέση για τη Ρωσία στα ευρωπαϊκά όργανα, καθώς διεξάγει έναν βάρβαρο επιθετικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας και διαπράττει πολλαπλά εγκλήματα πολέμου, ενώ από την πλευρά της Ρωσία γίνεται σαφές πως η ηγεσία αγνοεί τα ανθρώπινα δικαιώματα.

^[i] Georgi Gotev, “Russia leaves Council of Europe, avoiding being kicked out”, EURACTIV, Απρίλιος 3, 2022,https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/russia-leaves-council-of-europe-avoiding-being-kicked-out/

^[ii] Priyanka Shankar, “What does Russia leaving the Council of Europe mean?”, Deutsche Welle, Απρίλιος 17, 2022, https://www.dw.com/en/what-does-russia-leaving-the-council-of-europe-mean/a-61164543

^[iii] Georgi Gotev, “Russia leaves Council of Europe, avoiding being kicked out”.

^[iv]“Russia says quitting Council of Europe”, France 24, Απρίλιος 15, 2022, https://www.france24.com/en/live-news/20220315-russia-says-quitting-council-of-europe

^[v] Priyanka Shankar, “What does Russia leaving the Council of Europe mean?”

^[vi] Committee of Ministers, “Newsroom: The Russian Federation is excluded from the Council of Europe”, Council of Europe, Μάρτιος 16, 2022, https://www.coe.int/en/web/portal/-/the-russian-federation-is-excluded-from-the-council-of-europe

^[vii] Georgi Gotev, “Russia leaves Council of Europe, avoiding being kicked out”.

^[viii] Georgi Gotev, “Russia leaves Council of Europe, avoiding being kicked out”.

^[ix] Georgi Gotev, “Russia leaves Council of Europe, avoiding being kicked out”.

^[x] Committee of Ministers, “Newsroom: The Russian Federation is excluded from the Council of Europe”,

^[xi] Committee of Ministers, “Newsroom: The Russian Federation is excluded from the Council of Europe”.

^[xii] Georgi Gotev, “Russia leaves Council of Europe, avoiding being kicked out”.

^[xiii] Priyanka Shankar, “What does Russia leaving the Council of Europe mean?”

^[xiv] Priyanka Shankar, “What does Russia leaving the Council of Europe mean?”

^[xv] Priyanka Shankar, “What does Russia leaving the Council of Europe mean?”

^[xvi] Priyanka Shankar, “What does Russia leaving the Council of Europe mean?”

^[xvii] “Russia says quitting Council of Europe”, France 24, Απρίλιος 15, 2022, https://www.france24.com/en/live-news/20220315-russia-says-quitting-council-of-europe

^[xviii] “Russia says quitting Council of Europe”, France 24, Απρίλιος 15, 2022, https://www.france24.com/en/live-news/20220315-russia-says-quitting-council-of-europe

^[xix] Priyanka Shankar, “What does Russia leaving the Council of Europe mean?”

^[xx] Priyanka Shankar, “What does Russia leaving the Council of Europe mean?”

^[xxi] “Russia says quitting Council of Europe”, France 24, Απρίλιος 15, 2022, https://www.france24.com/en/live-news/20220315-russia-says-quitting-council-of-europe