Η νέα στρατηγική εθνικής ασφαλείας της Ρωσίας

Στις 2 Ιουλίου 2021, ο πρόεδρος Vladimir Putin ενέκρινε την τέταρτη Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας τη Ρωσικής Ομοσπονδίας. Πρόκειται για ένα επίσημο έγγραφο το οποίο συντάσσεται από το Συμβούλιο Ασφαλείας, επικαιροποιείται κάθε περίπου 6 χρόνια^[i] και στο οποίο σκιαγραφείται ο τρόπος θέασης και ερμηνείας του διεθνούς συστήματος από τη Μόσχα, και αναλύονται τα εθνικά συμφέροντα της χώρας, οι στρατηγικές προτεραιότητές της καθώς και οι προκλήσεις με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη.

Στο κείμενο σημειώνεται ότι η διασφάλιση των ρωσικών εθνικών συμφερόντων δύναται να επιτευχθεί μέσω της εκπλήρωσης των στρατηγικών προτεραιοτήτων της χώρας.^[ii] Ως τέτοιες ορίζονται η διαφύλαξη του ρωσικού λαού και η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, η εθνική άμυνα, η κρατική και δημόσια ασφάλεια, η πληροφοριακή ασφάλεια, η οικονομική ασφάλεια, η επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη, η προστασία και διαχείριση του περιβάλλοντος, η προστασία των παραδοσιακών ρωσικών πνευματικών και ηθικών αξιών, της πολιτιστικής και ιστορικής μνήμης καθώς και η στρατηγική σταθερότητα και αμοιβαίως επωφελής διεθνής συνεργασία.^[iii]

Η βασική ιδέα που διαπνέει το έγγραφο είναι η παγίωση της επιδείνωσης των σχέσεων με τη Δύση και η απουσία περιθωρίου αναστροφής του κλίματος. Η προηγούμενη Στρατηγική, μολονότι είχε δημοσιευθεί το 2015, όταν τα γεγονότα στην Ουκρανία, που προκάλεσαν το μεγάλο ρήγμα στις σχέσεις Ρωσίας-Δύσης, ήταν ακόμη πρόσφατα, άφηνε ανοιχτό το ενδεχόμενο συνεργασίας στη βάση κοινών συμφερόντων με στόχο την ενίσχυση της ασφάλειας στην περιοχή της Ευρώπης και του Ατλαντικό.^[iv]

Πλέον, όμως, η όποια αναφορά στον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου έχει αρνητικό πρόσημο. Η Ρωσία παρουσιάζεται ως μια χώρα που δέχεται επίθεση σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, επισημαίνεται ότι οι στρατιωτικές απειλές εναντίον της χώρας έχουν αυξηθεί. Η ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ κοντά στα ρωσικά σύνορα και η εγκατάσταση ή η σχεδιαζόμενη ανάπτυξη πυραυλικών συστημάτων στην ανατολική Ευρώπη και την περιοχή Ασίας-Ειρηνικού ερμηνεύονται ως επιθετικές ενέργειες, οι οποίες συνιστούν κίνδυνο τόσο για τη Ρωσική Ομοσπονδία όσο και για τη στρατηγική σταθερότητα και τη διεθνή ασφάλεια.^[v] Ακόμη, τονίζεται ότι η απειλή στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ της Ρωσίας και των αντιπάλων της έχει αυξηθεί ενώ οι ΗΠΑ κατηγορούνται ότι έχουν εγκαταλείψει και τις δεσμεύσεις τους για τον έλεγχο των όπλων.^[vi] Η κυριαρχία του δολαρίου στις διεθνή οικονομία θεωρείται ως ένα ακόμη εμπόδιο για τη Ρωσία.

Επίσης, υποστηρίζεται ότι η Δύση προσπαθεί να υπονομεύσει τις σχέσεις μεταξύ της Ρωσίας και των παραδοσιακών συμμάχων της αλλά και να πλήξει την εθνική ενότητα της Ρωσίας μέσω της επίθεσης που έχει εξαπολύσει εναντίον των ρωσικών αξιών.^[vii] Ο Υπουργός Αμύνης, Sergey Soigu, μάλιστα, έχει δηλώσει ότι η πληροφορία συνιστά σήμερα ένα σημαντικό όπλο, κατηγορώντας τη Δύση ότι εγκαθιστά κέντρα αντιρωσικής προπαγάνδας στην ανατολική Ευρώπη.^[viii] Οι ΗΠΑ, οι σύμμαχοί τους, πολυεθνικές εταιρίες και ΜΚΟ κατηγορούνται ότι χρησιμοποιούν τεχνολογικά και ψυχολογικά μέσα για να υποσκάψουν τις παραδοσιακές ρωσικές πνευματικές, ηθικές και πολιτιστικές και ιστορικές αξίες με στόχο την απώλεια της ρωσικής πολιτιστικής εθνικής κυριαρχίας αλλά και την υπονόμευση της συνοχής της χώρας.^[ix]

Στη νέα Στρατηγική σημειώνεται ότι ο σύγχρονος κόσμος διανύει μια περίοδο μετασχηματισμού. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι το τέλος της δυτικής κυριαρχίας και η ανάδυση ενός νέου πολυπολικού διεθνούς συστήματος.^[x] Η προσπάθεια των δυτικών κρατών να διατηρήσουν την κυριαρχία τους υπογραμμίζεται ότι προκαλεί αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις και αστάθεια, γεγονός που, μεταξύ άλλων, μειώνει την αποτελεσματικότητα των διεθνών οργανισμών και της διεθνούς ασφάλειας.^[xi]

Υπό αυτό το πλαίσιο, στόχος της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, όπως ορίζεται στο έγγραφο, είναι να συμβάλει σε ένα πιο σταθερό σύστημα διεθνών σχέσεων επί τη βάσει του Διεθνούς Δικαίου, να προστατεύσει την παγκόσμια στρατηγική σταθερότητα και να ενισχύσει το ρόλο του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας.^[xii]

Η Ρωσία επιζητεί να είναι ένας ανεξάρτητος δρων του διεθνούς συστήματος που θα ασκεί επιρροή, και θα συνάπτει αμοιβαίως επωφελείς συνεργασίας με τρίτες χώρες επί τη βάσει της προώθησης των εθνικών της συμφερόντων. Προσπαθεί να εξασφαλίσει μια όσο το δυνατόν ισχυρή θέση αυξάνοντας τις ζώνες επιρροής της κι αφήνοντας το αποτύπωμά της σε όσο το δυνατόν περισσότερα σημεία στρατηγικής σημασίας. Αυτό που επιδιώκει είναι να καταστεί σημαντική ρυθμιστική δύναμη του διεθνούς συστήματος και όχι απόλυτη κυρίαρχος. Ως εκ τούτου, εκμεταλλεύεται κάθε κενό εξουσίας και ευκαιρία για να πλήξει την εικόνα της Δύσης και να εδραιώσει τη δική της παρουσία, εμφανιζόμενη ως μια πολύ καλή εναλλακτική σύμμαχος που έχει εμπράκτως αποδείξει την αξιοπιστία της και τη συνεπή βοήθεια και στήριξη σε συμμάχους (π.χ. Συρία) που δε συνοδεύεται από απαιτήσεις εσωτερικών μεταρρυθμίσεων.^[xiii]

Οι σχέσεις με τα κράτη της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών (ΚΑΚ) εξακολουθούν να αποτελούν προτεραιότητα. Η συνεργασία προωθείται τόσο σε διμερές επίπεδο όσο και μέσω του θεσμικού πλαισίου της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης, του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας (CSTO), και της Greater Eurasian Partnership. Η Μόσχα δεσμεύεται να παρέχει βοήθεια στους συμμάχους της σε θέματα άμυνας και ασφάλειας καθώς και για την αντιμετώπιση προσπαθειών ανάμιξης τρίτων σε εσωτερικές επιθέσεις τους.^[xiv]

Στόχος της είναι να διατηρήσει την πρωτοκαθεδρία στον μετασοβιετικό χώρο, τον οποίο θεωρεί όχι μόνο ως μια περιοχή της σφαίρας επιρροής της αλλά και ως ζώνη ασφαλείας που προστατεύει το έδαφός της από δυτικές επιθέσεις. Προς τούτο, η αποτροπή της επέκτασης του ΝΑΤΟ στην περιοχή συνιστά βασικό παράγοντα διασφάλισης των ζωτικών συμφερόντων της. Σε αυτό το πλαίσιο Ο πρόεδρος Vladimir Putin προειδοποίησε τον Νοέμβριο του 2021 ότι η Μόσχα θα αντιδράσει στις προσπάθειες ορισμένων κρατών να καταστρέψουν την ισορροπία ισχύος μέσω της ανάπτυξης πυραυλικών συστημάτων πλησίον των ρωσικών συνόρων.^[xv]

Στη νέα Στρατηγική επιβεβαιώνεται η στροφή προς την Ανατολή η οποία ακολουθείται τα τελευταία χρόνια. Αναφέρεται ότι η Μόσχα είναι προσανατολισμένη στη συνέχιση της στρατηγικής συνεργασίας με την Κίνα και την ανάπτυξη μιας προνομιακής στρατηγικής συνεργασίας με την Ινδία, μεταξύ άλλων και για την επίτευξη της περιφερειακής σταθερότητας στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού.^[xvi] Η εμβάθυνση της συνεργασίας εκτιμάται ότι θα επιτευχθεί και μέσω πολυμερών οικονομικών σχημάτων δηλ. του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης και του BRICS.

Οι σινορωσικές σχέσεις έχουν ενταθεί από το 2014 απόρροια των τεταμένων σχέσεων με τη Δύση λόγω της απόσχισης της Κριμαίας και των γεγονότων στην ανατολική Ουκρανία. Η συνεργασία εκτείνεται σε τομείς όπως η ενέργεια, η οικονομία και το διάστημα.^[xvii] Εντούτοις, το Κρεμλίνο θέλει να αποφύγει την υπερβολική εξάρτηση από το Πεκίνο . Προκειμένου να αποτρέψει το κινεζικό μονοπώλιο στην Ευρασία προωθεί μηχανισμούς αλληλεπίδρασης μεταξύ του νέου Δρόμου του Μεταξιού (Belt and Road Initiative) και διαφόρων πρωτοβουλιών π.χ. Greater Eurasia Partnership.^[xviii]

Δοθέντος ότι ο ρόλος της στρατιωτική ισχύος και της χρήσης ισχύος «ως μέσου εκπλήρωσης γεωπολιτικών στόχων»^[xix] βαίνει αυξούμενος, η Ρωσική Ομοσπονδία επιθυμεί να διατηρήσει το οπλοστάσιο της και να ενισχύει την στρατιωτική ισχύ της.

Αναφορικά με την εθνική άμυνα, απώτερος στόχος είναι η δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών που θα διασφαλίσουν την στρατιωτική ασφάλεια και την ειρηνική κοινωνικό-οικονομική ανάπτυξη της χώρας.^[xx] Οι κυριότεροι παράγοντες που θα συμβάλουν στην επίτευξη αυτών των στόχων είναι η βελτίωση του στρατιωτικού σχεδιασμού για την αποτροπή της χρήσης στρατιωτικής ισχύος εναντίον της Ρωσίας, στην προστασία της εθνικής κυριαρχίας, στην εξασφάλιση τεχνολογικής ανεξαρτησίας στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας και στην ανάπτυξη και παραγωγή νέων οπλικών συστημάτων. της αύξησης της ετοιμότητας κινητοποίησης των δυνάμεων ασφαλείας και του Στρατού. Η διατήρηση ικανοποιητικού επιπέδου πυρηνικής αποτρεπτικής δύναμης θεωρείται εξίσου σημαντική.^[xxi]

Δύο πεδία στα οποία δίδεται ιδιαίτερη έμφαση τα τελευταία χρόνια είναι η Αρκτική και το διάστημα. Καθώς θεωρείται ότι οι πιθανότητες έντασης ή σύγκρουσης στην Αρκτική αυξάνονται, κρίνεται σκόπιμη η συνεχής αύξηση των στρατιωτικών δυνατοτήτων στην περιοχή. Οι ρωσικές προτεραιότητες περιλαμβάνουν την εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων, την ανάπτυξη των υποδομών που συνδέονται με το Βόρειο Πέρασμα, το οποίο καθίσταται προσβάσιμο λόγω της τήξης των πάγων, και την ενίσχυση της στρατιωτικής άμυνας της περιοχής.^[xxii]

Τέλος, η σημασία που αποδίδεται στην ασφάλεια του διαστήματος αυξάνεται. Το Κρεμλίνο εφιστά συχνά την προσοχή στους κινδύνους που απορρέουν από την στρατιωτικοποίηση του διαστήματος και τάσσεται υπέρ της δημιουργίας μηχανισμών διεθνούς συνεργασίας. Μαζί με την Κίνα, μάλιστα, προωθεί την υπογραφή μιας διεθνούς συνθήκης πρόληψης της τοποθέτησης όπλων παντός τύπου στο διάστημα.^[xxiii] Παράλληλα, αναπτύσσει συστήματα ικανά να πλήξουν δορυφορικά συστήματα τρίτων κρατών. Σύμφωνα με το στρατιωτικό δόγμα της ρωσικής ομοσπονδίας του 2014, ένα από τα καθήκοντα του ρωσικού στρατού είναι να «αντισταθεί στις προσπάθειες ορισμένων κρατών να αποκτήσουν στρατιωτική υπεροχή μέσω της ανάπτυξης συστημάτων στρατηγικής πυραυλικής άμυνας».^[xxiv] Οι κατά καιρούς δοκιμές τέτοιων όπλων προκαλούν την αντίδραση των ΗΠΑ.^[xxv]

Εν κατακλείδι, στη νέα Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας καταδεικνύεται ότι η Ρωσία έχει θέσει ως κύριες προτεραιότητες την εσωτερική πολιτική σταθερότητα και την προστασία της από εξωτερικές απειλές που στόχο έχουν να πλήξουν όχι μόνο την εθνική της κυριαρχία αλλά και τις παραδοσιακές αξίες της. Προς τούτο, είναι προσανατολισμένη στην ενδυνάμωση των αμυντικών δυνατοτήτων της, στη διατήρηση ικανής πυρηνικής αποτρεπτικής δύναμης καθώς και στην ενίσχυση της κυβερνοασφάλειας. Οι τεταμένες σχέσεις με τη Δύση φαίνονται να έχουν παγιωθεί, γι’ αυτό και η Μόσχα είναι προσανατολισμένη στην εμβάθυνση των σχέσεων με την Κίνα και την Ινδία και τη συνέχιση των στενών δεσμών με τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.